Sint Antonius Abt
Sint Antonius Abt is de patroonheilige van de Mortelse kerk, maar ook van de vorige kerk (de zgn. Waterstaatskerk) en van het vroegere Antoniuskapelleke.
Antoniuskapelleke: 1636 – 1848 (stond op de hoek van het kerkhof, vlak bij de kruising van de wegen). De torenklok van dit kapelletje staat nog achter in de kerk.
Waterstaatskerk: 1848 – 1904 (stond waar nu het kerkhof is).
Huidige Antonius Abtkerk: gebouwd in 1904; architect C. Franssen.
1590: Eerste bedehuisje.
In een documentaire over de pestepidemie rond het beruchte jaar 1636 wordt melding gemaakt van een “nietig bedehuisje”, dat in 1590 in De Mortel zou hebben gestaan. Dit bedehuisje zou een toevluchtsoord geweest zijn voor de lijders aan de gevreesde pestziekte, die toen in de omgeving zeer veel slachtoffers maakte. Men zegt dat de gilden van Sint-Antonius en Sint-Joris zich erg verdienstelijk hebben gemaakt door de verpleging en verzorging van de pestlijders en door het begraven van de overledenen. Het verhaal gaat dat de ziekte in De Mortel opmerkelijk weinig slachtoffers maakte op voorspraak van Sint-Antonius.
1636: Antoniuskapel.
Daarom zou zijn besloten om uit dankbaarheid in 1636 een nieuwe kapel te bouwen in De Mortel ter ere van Sint-Antonius.
1848: Waterstaatskerk.
In 1848 werd de Antoniuskapel vervangen door een “echte” kerk, een Waterstaatskerk. Die naam werd aan zo’n gebouw gegeven omdat de kerk onder verantwoordelijkheid van het Ministerie van Waterstaat gebouwd werd. Waarschijnlijk werd het gebouw rond 1900 te klein of de bouwstaat was niet goed. Daar bestaat geen exacte informatie over. Er werd rond 1900 besloten een nieuwe kerk te bouwen.
1902-1904: bouw huidige kerk.
In 1904 werd de huidige kerk ingewijd. In 2004 werd het eeuwfeest gevierd. Bij die gelegenheid werd een boek uitgegeven over de 100-jarige geschiedenis van deze kerk, de vorige kerken, de pastores, de rectoren en verhalen.
Over Sint-Antonius Abt, naamdag: 17 januari.
Attributen: bel, varken, boek, taukruis. Hij is patroon van varkenskudden en huisdieren. Zijn voorspraak wordt ingeroepen voor de bescherming van dieren, vooral varkens en hun stallen; tegen veeziekten (met name bij varkens); tegen besmettelijke ziekten, pest, epilepsie, angst, ergotisme (antoniusvuur of moederkorenvergiftiging), gordelroos, hoofdpijn, huidziekten, jeuken, krabben, lupus, negenoog (karbonkel), netelroos, ontstekingen, roos, scheurbuik, steenpuisten, versterf (necrose) en wratten; tegen de pijnen van het vagevuur.
Hij is beschermheilige voor alle beroepen die met vee en meer in het bijzonder met varkens te maken hebben, maar ook van schutters en boogschutters (Antonius is beschermheilige tegen de pest. De Middeleeuwer meende, dat iemand door deze ziekte werd getroffen, doordat God vanuit de hemel zijn pijlen op de beoogde mensen afvuurde). Om dezelfde reden is hij in Vaticaanstad patroon van de brandweer (vuur is net zo’n plaag voor de mens als de pest!). Daarnaast is hij natuurlijk patroon van de Antoniusbroeders en van de Antoniters, van de kluizenaars en van de activiteiten, die hij in de eenzaamheid verrichtte: hoveniers, borstelbinders, mandenmakers en –vlechters, wevers, lakenscheerders en porseleinwerkers. Hij is ook patroon van doodgravers en grafdelvers (vanwege het feit, dat hij Sint Paulus van Thebe begroef), van suiker- en banketbakkers (omdat in de winter rond zijn feestdag veel suikerhoudende spijzen werden gegeten als bescherming tegen de kou) en van de armen (omdat zij in de winter op zijn feestdag gratis varkensvlees kregen), van klokkenmakers, in Brugge van scheepstimmerlieden, in Italië van koetsiers.
Het varken van Antonius Abt.
In de Middeleeuwen gebruikte men varkens om het stadsvuil op te ruimen. De dieren aten het stadsvuil eenvoudig op. En omdat straatvuil ratten aantrok en ratten weer de pest verspreidden, zag men varkens als beschermers tegen de pest. Sint-Antoniusvarkens kregen dan ook een belletje om hun nek. Het varken verwijst ook naar “de diabolerieën” waarmee de duivel Antonius lastig viel”, aldus de Grote Winkler Prins.
Een veel gebruikt gebedje.
Heilige Antonius beste vrind, maak dat ik mijn …. weer vind.